დურძუკ, ძე ტირეთისი, შვილი კავკასისა

1.
XVIII საუკუნის ბოლომდე ქართული სამწერლო ტრადიცია ვაინახებს დურძუკებად (ან ძურძუკებად) მოიხსენიებდა. ეს სახელი, განსხვავებული ვოკალიზაციით, არსებობს შუასაუკუნეების მრავალ არაბულ და სომხურ ნაწარმოებებში, სადაც დღევანდელი ჩეჩნებისა და ინგუშების წინაპრები არიან მოხსენიებული.
ქართულ წყაროებში, ეთნონიმი “დურძუკები”, ვაინახებთან მიმართებაში პირველად ჩნდება, ჩვ.წ IV ს-ში დაწერილ ცნობებში გრიგოლ განმანათლებელზე .
ამ ნაწარმოების ორიგინალი არ მოგვეპოვება. ის ჩვენთვის ცნობილია IX ს-ის არაბული თარგმანიდან, რომელშიც ჩვენთვის საინტერესო ეთნონიმი გადმოცემულია ფორმით “დ-რ-ზ-კ-თ”. თავად არაბულ თხზულებებში (ჰაკიფ-ჰამადანის ცნობა იმაზეა, რომ ძურძუკთა ქვეყანაში მრავალი სიმაგრეა განლაგებული, “თითოეული მათგანი – ციხით არის გამაგრებული”) ჩნდება Х საუკუნიდან. ძველსომხურ წყაროებში ეს სახელწოდება გვხვდება როგორც “დურცკ” (დურცუკ), VII ს-ის “სომხურ გეოგრაფიაში”.
უდიდესმა ქართველმა მეცნიერმა-აღმოსავლეთმცოდნემ გ. მელიქიშვილმა, ჯერ კიდევ 1959 წელს გაამახვილა ყურადღება ეთნონიმ დურძუკის (ძურძუკის) მსგავსებაზე მანას სამეფოს ძველ ქალაქ დურდუკკასთან (ზურზუკკი). შემდგომ ამ მსგავსებაზე სხვა მრავალი მკვლევარიც აღნიშნავდა (ვინოგრადოვი და ჩოკაევი -1966 წ; ხარაძე და რობაქიძე -1968 წ; ჯამირზაევი – 1980 წ. ბაბახიანი – 1984 წ; ნუნუევი – 1987 წ. და ა.შ.).
თუმცა, ამ სახელწოდებათა მსგავსების აღნიშვნისას არც მელიქიშვილს და არც სხვა მეცნიერს არ უცდია, რომ ეს მსგავსება რაიმე ისტორიულ ან ლინგვისტურ მასალაზე დაეფუძვნებინა.
გარდამა ამისა, დღემდე არ არის გამოკვლეული ეთნონიმ დურძუკის მნიშვნელობა. გაურკვეველია, თუ რას ნიშნავს იგი. რატომ მოიხსენიებდნენ ვაინახებს სწორედ ამ სახელით. ამ სტატიაში შეიძლება მოვახერხოთ ზოგიერთ კითხვაზე პასუხის გაცემა.
2.
უპირველეს ყოვლისა, უნდა ავღნიშნოთ, რომ სახელწოდება დურძუკი ქართულ ტრადიციაში გულისხმობდა არა ყველა ნახს, არამედ მის ნაწილს, შედარებით ძლიერსა და ორგანიზებულს. ძველქართულ ქრონიკაში “ქართლის ცხოვრება”, აღნიშნულია, რომ საქართველოს პირველმა მეფემ ფარნავაზმა, ძურძუკი ბელადის ასული შეირთო ცოლად.  «…ფარნავაზ მოიყვანა ნათესავი ძურძუკოსი ქალი ძურძუკეთიდამ და შეირთო ცოლად”.
შემდგომ იკვეთება ცნობები ფარნავაზის ვაჟის საურმაგის შესახებ. ამ უკანასკნელის მიერ ტახტის დაკავების შემდეგ ახალგაზრდა მეფის წიააღმდეგ ქართველ დიდებულთა აჯანყებაზე, რომელთაც ქართლში ირანული დინასტიის დამკვიდრება სურდათ. მოცემულია, საურმაგის, სამეფო გვარდიასთან ერთად, ძურძუკეთში (ვაინახებთან) გაქცევაზე და იმაზე, თუ როგორ შეკრიბეს საურმაგის დედის ნათესავებმა – ვაინახებმა ძლიერი ლაშქარი და მეფესთან ერთად განდევნეს მოღალატე-თავადები და ირანელები. “ქართლის ცხოვრება” მოგვითხრობს, რომ «…ძურძუკეთი ვეღარ-რა იტევდა კაცთა სიმრავლისაგან, აჰყარა კავკასითურთ საურმაგ და დასხნა დიდოეთს და სუანეთს ეგრისამდე (ძურძუკები)».
მოკლედ, დურძუკები (ვაინახები) იმ პერიოდში (2000 წელზე მეტი ხნის წინ), წარმოადგენდნენ “ყოველთა კავკასის ნათესავთა ნახევარნი”, ანუ ნახური ტომებისა და ხალხების გაერთიანებას, რომელიც როგორც “ქართლის ცხოვრებაშია” მოხსენიებული, კავკასიონის ქედის ორივე მხარეს მოსახლეობდა. ყველაფრიდან გამომდინარე, ამ საზოგადოებაში ვაინახები დომინირებდნენ, ვინაიდან “ქართლის ცხოვრება” აღნიშნავს, რომ “ხოლო შვილთა ზედა კავკასისთა იყო უფალ დურძუკ, ძე ტირეთისი” და კიდევ გვეუბნება “ ხოლო დურძუკ, რომელი უწარჩინებულეს იყო შვილთა შორის კავკასისთა”.
ამ ცნობებიდან ჩვენთვის ნათელი ხდება, რომ დურძუკები (ვაინახები) მხოლოდ ნაწილს წარმოადგენდნენ უფრო ფართო ნახურენოვანი ტომებისა (კავკასიონელების).
ნახების საერთო წინაპარი – კავკასი, ძველი ქართული ქრონიკებით უკავშირდება შუამავალ ნოეს: ნოეს ვაჟი იაფეტი; იაფეტის ვაჟი თარშისი, თარშის ძე თარგამოსი; თარგამოსის ძე კავკასი. ვაინახები (დურძუკები) კავკასის ყველაზე სახელგანთქმული შთამომავლები არიან. სხვა “კავკასის შთამომავლების” ძიებას თუ განვაგრძობთ, საკმაოდ საინტერესო ფაქტებამდე მივალთ, რომლებმაც შეიძლება გამოიწვიოს კავკასიის მეცნიერული კვლევისას დამკვიდრებული მრავალი მარკის ხელახლა შეფასება. მაგრამ, ამ თემას სხვა სტატიებში დავუბრუნდებით, მანამდე კი გავაგრძელოთ სახელწოდება დურძუკის ისტორიულ-ლინგვისტური შეფასება.
3.
ძვ.წ. 719 წელს ასურეთის არმიამ, სარგონ II-ის ხელმძღვანელობით, მოაწყო სამხედრო კამპანია, რომლის შედეგები უშუალოდ უკავშირდება ჩვენს პრობლემაზე მსჯელობას. აი, როგორ ხსნის ამ ექსპედიციის მიზეზებს თავად სარგო II:
“ჩემი მმართველობის მესამე წელს გამაგრებულმა ქალაქებმა შუანდაჰულმა და დურდუკამ (Shuandahul and Durdukka), ირანზის წინააღმდეგ ამბოხი განიზრახეს, მანას მეფის, მათი ბატონის, ჩემი უღლის მზიდავის, და იმედები დაამყარეს ზიკირტუელ მითათიზე (Mittati of Zikirtu). ზიკირტუელმა მათათიმ მათ დახმარება აღმოუჩინა, მისცა ჯარი და მხედრები. აშურას მრავალრიცხოვანი ჯარისკაცი ავამხედრე და წამოვიწყე ლაშქრობა ამ ქალაქების დასაპყრობად.
ძლიერი საალყო იარაღით გავარღვიე მათი სიმაგრეების კედლები და გავასწორე ისინი მიწასთან. ადამიაანები მათი ქონებითურთ დავატყვევე, დავანგრიე და ცეცხლში დავწვი. სუქიას, ბალას და აბიტიკნას (Sukkia, Bâla, Abitikna) მოსახლეობა, რომლებმაც მათი ფესვების ამოძირკვის მომასწავებელი გზა აირჩიეს და შეთანხმდნენ ურარტუელ რუსასთან, მათ მიერ ჩადენილი ცოდვის გამო მე თავიანთი საცხოვრებლიდან დასავლეთით ხათების ქვეყანაში გადავასახლე”.
სარგონის ანალებიდან გამომდინარე, სამეფოს ქალაქების ამბოხი, როგორც ტექსტიდან ჩანს პროურარტულად განწყობილმა ძალებმა გამოიწვია. სუქიას, ბალას და აბიტიკნას მოსახლეობა, რომლებიც აჯანყებას მიემხრნენ , გადაასახლეს დასავლეთით მდებარე ხათის ქვეყანაში. თუ, სიტყვასიტყვით მოვახდენთ ციტირებას “ამურუს ქვეყანაში ხათის სამეფოში” (“in Hatti of Amurru”). ტერმინში “ამურუ” ვიწრო გაგებით შეიძლება გულისხმობდეს როგორც სირია, ასევე ზოგადად “დასავლეთი”. “ხათის სამეფოში” იმ ეპოქის ასურული წყაროები ჩვეულებრივ გულისხმობენ სირიას, ფინიკიასა და პალესტინას, ასევე, მთლიან მცირე აზიას (ანატოლია). ვიწრო გაგებით “ხათის სამეფო” ეს არის ქარქემიშის სამეფო.
სუქიას, ბალასა და აბიტიკნას მოსახლეობა,სავარაუდოდ, გადაასახლეს მცირე აზიაში, სადაც ასურეთი იმ პერიოდში მაღალ სამხედრო აქტივობას ამჟღავნებდა: 717 წელს სარგონ II-მ გაანადგურა მუშქების ქვეყანა (ფრიგია) და ქარქემიში მცირე აზიაში. ყოველ შემთხვევაში ცხადია, რომ დაპყრობილ მანას მოქალაქეების დეპორტაცია მოხდა სადღაც დასავლეთის მიმართულებით.
4.
შუანდაჰულისა და დურდუკის მოსახლეობაზე ნათქვამია, რომ მათ ქონება ჩამოართვეს, ანუ შეიპყრეს, რათა გადაესახლებინათ. შესაბამისად, ამ ორი ქალაქ-სიმაგრის მოსახლეობა არ ამოწყვიტეს ან მონებად არ გახადეს – ასურელები არასოდეს ერიდებოდნენ მკვეთრ ფერებში აეღწერათ მხეცობა, რასაც სჩადიოდნენ, დაკავებული ტერიტორიების, განადგურებამისჯილ მოსახლეობისადმი. უხერხულობას არც ადამიანების მონებად გადაქცევის ფაქტების აღნიშვნა იწვევდა მათში.
მაგრამ, სად გაასახლეს ტყვედ აყვანილი დურდუკას მოსახლეობა? ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მათ მანას სამეფოს სხვა დაპყრობილი ქალაქების მოსახლეობის ბედი გაიზიარეს და დასავლეთით, მცირე აზიაში, იქნენ გადაყვანილი. ასურელებს ჩვევად ჰქონდათ, ხელში ჩაგდებული მოსახლების იმპერიის საპირისპირო დასალიერში გასახლება, ხოლო მცირე აზია ასურეთის იმპერიის დასავლეთ ზღუდეს წარმოადგენდა, მაშინ როდესაც მანა საპირისპირო აღმოსავლეთ მხარეს , ურმიას ტბის მიდამოებში (დრევანდელი ირანი) მდებარეობდა.
დეტალურად რომ დავაზუსტოთ ეს საკითხი, შევეცდებით გამოვარკვიოთ ასურელების მიერ 719-712 წლების განმავლობაში დაპყრობილი ხალხების ბედი. სწორედ, ამ შვიდი წლის განმავლობაში განხორციელებული უწყვეი ლაშქრობების შესახებ არის მოცემული სარგონ II-ის ანალებში. ასე და ამგვარად:
719წ. დაიპყრო მანას სამეფოს ქალაქები – შუანდაჰული, დურდუკა, სუქია, ბალა და აბიტიკნა. მათი მოსახლეობა გადაისროლეს დასავლეთით, მცირე აზიაში.
717 წ. ლაშქრობა ფრიგიასა და ქარქემიშის სამეფოში. დაპყრობილი ხალხი, როგორც სარგონ II-ის ანალები მოგვითხრობენ, გაასახლეს სირიაში (დამასკო).
716 წ. მეორე ლაშქრობა მანას სამეფოში. ასურეთის არმიამ ხელში ჩაიგდო ალაბრიის ოლქის მმართველი, რომელიც ოჯახთან ერთად სადღაც გადაასახლეს (კონკრეტულად სად უცნობია).
715 წ. ურარტუს მეფე რუსა I-ს მანას ტერიტორიაზე საკუთარი არმია შეჰყავს და გარნიზონით 22 სიმაგრეს იკავებს. ასურელები საზღვრის მიმდებარე შეტაკებებით კმაყოფილდებიან და შედეგად 4 200 მშვიდობიან მოსახლეს იგდებენ ხელში, რომლებიც დასავლეთის მიმართულებით გადაისროლეს. ასურელების მოდუნება მანას მოვლენებთან მიმართებაში აიხსნება იმით, რომ იმ მომენტისთვის მათი ძირითადი ძალები მიდიას, პალესტინასა და კილიკიაში ლაშქრობაზე იყო ორიენტირებული.
714 წ. სარგონ II შეკრიბა მთლიანი ჯარი და შეიჭრა მანასა და ურარტუში და ტრაბახით აღნიშნავს, რომ “სამეფო წარმომავლობის” 260 ადამიანი ჩაიგდო ხელში. მათი ბედი უცნობია.
713 წ. მეოთხე ლაშქრობა მანაში (ტყვედ აყვანილთა შესახებ ცნობები არ არის). იმავე წელს ასურელები თავს ესხმიან “თაბალის სამეფო” (იგივე “მუშქების ქვეყანა” ფრიგია). აქ იკვეთება ფაქტი “თაბალის სამეფოს” ადამიანებით დასახლების შესახებ, ასურელების მიერ წინა ლაშქრობების დროს შეპყრობილი ხალხებით, სავარაუდოდ მანას მოსახლეობა.
712 წ. სარგონ II-ის ლაშქრობა მცირე აზიაში “ქალაქ მალათიას ქვეყანაში”. თარჰუნაზი, მელიდის მეფე, ასურელების მიერ დაკავებული დედაქალაქიდან ქალაქ თილ-გარიმეში (Til-garimme/Tagarima) გაიქცა. სარგონ II აღნიშნავს: “მე ეს ქალაქი (თილ-გარიმმე) ღრუბელივით გადავფარე…. ტარჰუნაზის, მათ მეფეს, მებრძოლებთან ერთად, რკინის ბორკილები დავადე, ხოლო მისი ცოლი, ვაჟები და ქალიშვილები, 5000 ტყვესთან ერთად ჩემს ქალაქ აშურაში წამოვიყვანე.
ქალაქი თილ-გარიმე ახლიდან დავასახლე და ჩემი ხელით დაპყრობილი ქვეყნებიდან შევიყვანე ხალხი”.
გამომდინარე აქედან, ქალაქი თილ-გარიმე, აბორიგენი მოსახლეობისგან დაცლილი, ახლიდან იქნა დასახლებული, ასურელების მიერ წინა ლაშქრობებიდან დაპყრობილი ხალხებით. ვნახოთ, თუ საიდან შეიძლებოდა ყოფილიყვნენ ეს ტყვეები.
ასურელები, თავიანთ ანალებში, მკაცრი სკურპულოზობით აღწერენ მოპოვებულ ნადავლს, ისე, რომ არ გამორჩენიათ არცერთი სპილენძის ჩხირი, არცერთი ცხვარი, არცერთი ბავშვი. ამიტომ ჩვენ არ გვაქვს საფუძველი, რომ დაპყრობის ან ხალხთან დიდი კონტინგენტის გადასახლების შესახებ მათ მონაცემებში ეჭვი შევიტანოთ. ტყვეები, რომელთა რაოდენობა საკმარისი იყო, რომ დასახლებულიყვნენ მოზრდილ ქალაქში, აიყვანეს 719, 717 და 715 წლებში. მაგრამ, 717 წლის ლაშქრობის ტყვეები გამოირიცხა, რადგან სარგონის ანალებით ისინი სირიაში, დამასკოში, იქნენ გადაყვანილი. რჩება შუანდაჰულის, დურდუკის, სუქიას, ბალასა და აბიტიკნას მოსახლეობა (719 წლის ლაშქრობა) და ის 715 წლის ლაშქრობისას შეპყრბილი მოსახლეობა. ორივე შემთხვევაში ჩვენ ვსაუბრობთ მანას მოსახლეობაზე, მანაელები. მხოლოდ მანაელი ტყვეების რაოდენობა იყო იმდენი, რომ დაცარიელებული ასურული ქალაქი თილ-გარიმე შეევსოთ. ამგვარად, ჩვენ ვიპოვეთ ერთადერთი რეალური ახსნა დურდუკის მოსახლეობის (დურდუკელების) ხვედრისა.
ჩვენ რაც გვაინტერესებდა გაირკვა – ძვ. წ. 712 წელს ისინი დასახლდნენ, აბორიგენი მოსახლეობისგან დაცლილ, მცირეაზიულ ქალაქში: თილ-გარიმე (Til-garimme).
6.
ჩვენ გაგვაჩნია კიდევ ერთი მოსაზრება, დურდუკიელების ქალაქ თილ-გარიმეში გადასახლების დამადასტურებელად, მაგრამ ამას მოგვიანებით მივუბრუნდებით. ახლა კი ჩნდება საჭიროება პასუხი გავცეთ მნიშვნელოვან კითხვას – ეთნიკურად ვის ეკუთვნოდნენ დურდუკის მაცხოვრებლები? ნუ დავივიწყებთ, რომ ჩვენს მიერ აღნიშნული მოვლენებიდან ათასი წლის შემდეგ, ამ ქალაქის სახელი ვაინახთა წინაპრებს დაუკავშირდა.
უპირველეს ყოვლისა, ერთი რამ ცხადია: რახან დურდუკა მანას სამეფოს გამაგრებული ქალაქი იყო, მაშინ ამ ქალაქის მაცხოვრებლებიც ეთნიკურად მანაელები იყვნენ. შესაბამისად, მანაელების ეთნიკური კუთვნილების დადგენით, ჩვენ ავტომატურად გამოვარკვევთ დურდუკის მოსახლეობის, დურდუკიელების ეთნიკურობას. ყველა საჭირო ცნობა ამის თაობაზე მოცემულია აღმოსავლეთმცოდნე გ. მელიქიშვილის დიდ ნაშრომში
“Некоторые вопросы истории Манейского царства” (ВДИ,1949 г.). სწორედ ამ ნაშრომით ვიხელმძღვანელებთ.
მანა ერთ-ერთი იყო იმ ქვეყნებიდან, რომლებიც “ნაირის ქვეყნებში” შედიოდა. უფრო მეტიც, მანას სამეფო, გ. მელიქიშვილის თქმით, ძვ. წ. IX-VIII საუკუნეების განმავლობაში, “ნაირის ქვეყნებიდან” ურარტუს შემდეგ ყველაზე მნიშვნელოვან პოლიტიკურ გაერთიანებას წარმოადგენდა, ხოლო VIII საუკუნის ბოლოდან, როდესაც ურარტუ მნიშვნელოვნად დასუსტდა, მანა, როგორც ჩაანს ყველაზე მნიშვნელოვან ძალად გვევლინება ნაირის მხარეში.
ის, რომ მანა ნაირის ქვეყნად ითვლებოდა, ეს პირდაპირ მოასწავებს, რომ იგი (ისევე როგორც ურარტუ) დასახლებული იყო ხურიტებით. გეოგრაფიული ტერმინი “ნაირი” ასურელებში მათი ქვეყნიდან ჩრდილოეთით მდებარე ქვეყნების საერთო აღნიშვნელად ითვლებოდა, რომლებიც უხსოვარი დროიდან სხვადასხვა ხურიტული ტომებით იყო დასახლებული. გ. მელიქიშვილის მონოგრაფიაში “ნაირი-ურარტუ” (თბილისი, 1954 წელი) აღნიშნულია, რომ სახელწოდება ნაირი ასურულ ენაში შეიჭრა ხურიტული მითანის უძველესი სახელწოდებიდან – ნაჰრია, ნაჰარინი.
გ. მელიქიშვილი, ბ. პიოტროვსკი, ი დიაკონოვი და სხვა დიდი მეცნიერ-აღმოსავლეთმცოდნეები თავიანთ ნაშრომებში პირდაპირ წერენ, რომ მანაელები არიან – ხურიტები. ამგვარად, დურდუკის მაცხოვრებლები, ისევე როგორც სხვა მანაელები იყვნენ ხურიტები. ამის დადგენა გვჭირდებოდა შემდგომი შედარებისთვის.
7.
გავიხსენოთ ჩვენთვის მშობლიური “დურძუკები” “ქართლის ცხოვრებაში”. ნოე -იაფეტი – თარშისი – თარგამოსი – კავკასი – დურძუკი. გამოდის, რომ ნოესა და დურძუკს შორის ეთნარქების ხუთი თაობაა, ხოლო ნახებს შორის, რომელთა მამათავარი “ქართლის ცხოვრების” მიხედვით არის კავკასი, და ნოეს შორის მხოლოდ სამი თაობაა: იაფეტი, თარშისი და თარგამოსი.
ვინ არის თარგამოსი? ეს თარგამოსი მოხსენიებულია ბიბლიაში ე.წ. “ერების ცხრილში” (Table of Nations). ისევე როგორც ქართულ ქრონკებშია ნათქვამი იყო იაფეტის შვილიშვილი. მართალია ბიბლიაში ამ პერსონაჟის სახელი ჟღერს როგორც თორღამა. საინტერესოა, რომ ბიბლიაში სახელწოდებები ურარტუ (არარატი), მანა (მინი) და თარგამოსი (თორღამა) მოხსენიებულია ერთ ბლოგში, როგორც ქვეყნები მონათესავე მოსახლეობით. და, აი, აქ ერთი საინტერესო ფაქტი იჩენს თავს: სახელწოდებით “თორღამა” ბიბლია აღნიშნავდა ქალაქს, რომელიც ასურულ წყაროებში ატარებდა, ჩვენთვის უკვე ცნობილ სახელწოდებას თილ-გარიმე (თილ-გარიმე/თაგარიმა). ამის თაობაზე წერს წამყვანი მეცნიერი-აღმოსავლეთმცოდნენ ი. დიაკონოვი  («Ассиро-вавилонские источники по истории Урарту», ВДИ, 1951 г., №2, ст. 320, прим.53).
ჩვენ ვხედავთ მონაცემთა ორ დამოუკიდებელ ჯაჭვს, რომლებიც ერთმანეთს უკავშირდებიან: ერთის მხრივ ვაინახთა წინაპარი დურძუკი თარგამოსთან, მეორეს მხრივ, მანას ქალაქი დურდუკი მცირე აზიის ქალაქ თორღამოსთან, სადაც ისინი ასურელებმა გადაასახლეს. ეს ის იშვიათი შემთხვევაა როდესაც რეალური ისტორია ადასტურებს ლეგენდას. შემდეგ სტატიაში ჩვენ შევეცდებით წარმოვიდგინოთ ხურიტი-დურდუკიელების გზა თორღამიდან ცენტრალურ კავკასიაში, სადაც ისინი წერილობით წყაროებში მოხსენიებულ არიან ჩვ. წ. IV საუკუნიდან და აღნიშნავენ ვაინახებს. ხოლო ამ სტატია ჩვენ დავასრულებთ სახელწოდება “დურდუკას” მნიშვნელობის დადგენის ცდაში, რომელიც შემდგომ ვაინახთა სახელწოდებად იქცა.
8.
ძველბერძნული ავტორები (ძირითადად ჰეროდოტე) ჩამოთვლიან ძველი ეპოქის შვიდ ყველაზე ცნობილ ბრძენს. ხუთი მათგანი – ბერძენია (მათ შორის რეალური პიროვნება სოლონი, ძვ.წ. VI საუკუნის ათენელი რეფორმატორი). ასევე არის ორი “უცხოელი”. ერთი სკვითი ანაქარსისი. მეორე – მანას მცხოვრები, ხურიტი
დეიოკა. ზოგჯერ მისი სახელი იწერებოდა როგორც დეუიოკა, დეიუკა. ყველა ვარიანტი ამ ცნობილი სახელისა შეიძლება ვიპოვოთ ვ. ლატიშევის  «Известиях древних писателей о Скифии и Кавказе».
ზოგიერთი სწავლული ვარაუდობს, რომ დეიოკა (დეიუოკა) იყო არა მარტო ცნობილი ბრძენთა ძველ სამყაროში, არამედ მანას მეფე.
სიტყვა “დურ” ფართოდ იყო გავრცელებული ძველ ახლო აღმოსავლეთში და ნიშნავს “სიმაგრეს”. ამ სიტყვას, სახელწოდების შედგენისას, გამოიყენებდნენ როგორც ასურელები, ურარტუელები, ელამიტები, შუმერები, ასევე მცირეაზიელი ბერძნები (მაგ: დურა-ეუროპოსი).
ამგვარად, სახელწოდება დურდუკა (დურ-დეიოკა ან დურ- დეუიოკა) აღნიშნავს “დეიოკის სიმაგრეს”. მაგალითადა, ამ პრინციპით იქნა შედგენილი ძველი ქალაქების სახელწოდებები დურ-შარუკინი (“მეფე შარუკინის სიმაგრე”), დურ-კურიგალზუ (“მეფე კურიგალზუს სიმაგრე”) და ა.შ. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სწორედ ასეთია ეთნონიმის “დურდუკის” წარმომავლობა.
ჰასან ბაკაევი

წყარო